Exotische vlinder of Muurbloempje?

Middelbare school + 5e klas = werkweek. En omdat ik op een relatief kleine school zat, was er geen sprake van een keuze voor de bestemming, maar werd die week sinds jaar en dag doorgebracht in Berlijn. Eerste helft jaren tachtig betekende dit het Berlijn “met Muur”. Mijn broer heeft dat alles mogen meemaken. Vol met verhalen, enthousiast en verbijsterd tegelijk, kwam hij na die week weer thuis. Helaas besloot mijn vader, twee jaar later, dat het voor mij (kleine lichamelijke handicap, daardoor destijds niet zo stevig ter been) niet verstandig was mee te gaan op werkweek. En hoe rationeel begrijpelijk ook, het voelt toch nog wel steeds als een gemiste kans.

Natuurlijk kan ik nu alsnog naar Berlijn, maar het huidige Berlijn zal anders zijn dan het ommuurde Berlijn van toen. Dat was voor Xavier Hackel al merkbaar, als hij een paar jaar na de val van de Muur weer naar Berlijn (en vervolgens naar Oost-Pruisen – Polen) gaat. Xavier is de hoofdpersoon uit de roman De schreeuw van de vlinder van Jan Herman Brinks (Brainbooks – Uitgeverij de Brouwerij).

Xavier Hackel is een jonge promovendus die in 1988 voor zijn universitaire onderzoek naar Berlijn gaat. Oost-Berlijn wel te verstaan. Hij wil onderzoeken wat de achterliggende motivatie is om een standbeeld van Frederik de Grote weer in ere te herstellen. Xavier ziet hierin een aanwijzing voor een mogelijke hereniging van de twee Duitslanden. Zijn omgeving is daar nog lang niet van overtuigd en in Oost-Berlijn worden zijn bewegingen dan ook nauwlettend in de gaten gehouden. Gaat hij als Westerling problemen veroorzaken? Is hij een communist, een marxist? De grote vraag is alleen: wie houdt hem precies in de gaten? Langzaam maar zeker sijpelt het wantrouwen in alles en iedereen bij Xavier naar binnen, ook in de relatie die hij vol overgave aangaat met de Oost-Duitse reisleidster Ilse. Dit wantrouwen, met een totaal ontredderd gevoel als gevolg, deed mij terugdenken aan de roman van Maartje Laterveer met de titel De mooiste kleur die niet bestaat (Meulenhoff). In die roman draait het primair om Julia die uit Oost-Berlijn weet te vluchten maar daarbij haar moeder en haar partner achterlaat. Later, na de de val van de Muur, gaat zij als journaliste terug en ontmoet haar grote liefde opnieuw. Zij wisselen hun verhalen uit, maar wie kan nu nog precies achterhalen hoe alles gelopen is. Wie heeft wie geholpen of juist verraden? Welk verhaal is juist en is “juist” niet een begrip bij uitstek dat door omstandigheden wordt ingekleurd?  Beklemmend, verwarrend, verontrustend.

Naast het thema naoorlogs Duitsland en de Muur valt De schreeuw van de vlinder op door de schrijfstijl en het taalgebruik van Brinks. Het is geen roman die je even snel weg leest, elke zin heeft zijn plek en zijn betekenis in het geheel. Brinks schuwt het gebruik van “moeilijke” (in de zin van niet-alledaagse) woorden niet en ook zijn zinsconstructies zie jij tegenwoordig niet vaak meer. Persoonlijk vind ik het wel prettig om zo nu en dan weer eens een boek te lezen waar je een beetje moeite voor moet doen. Na een schitterend en veelbelovend begin had ik even moeite om de aandacht er bij te houden. Maar met elke zin, met elke gebeurtenis werd dat steeds makkelijker. De grote mate van (historische) details verraadt de achtergrond van de schrijver als historicus en journalist. Het is ook wel bijzonder om bij stil te staan dat deze roman in 2013 is geschreven (althans in dat jaar uitgegeven), maar het verhaal zich in 1988 en een paar jaar daarna afspeelt.

Ilse noemt hem een vlinder, een exotische vlinder. Zij geeft hem een porseleinen vlinder en dat aandenken is voor Xavier gedurende een aantal jaren het tastbare bewijs van haar bestaan en hun gemeenschappelijke ervaringen. In de beleving van Ilse fladdert hij als een vlinder heen en weer tussen Oost en West, tussen persoonlijke, licht moralistische opvattingen en maatschappelijk verantwoorde stellingen. Xavier is geobsedeerd door de grens tussen Oost en West, zowel de fysieke in de vorm van de Muur als ook de psychische grens door het verschil in levens en opvattingen. Voor communisten is geschiedenis vooral politiek en dat blijkt dan ook uit hun gedrag en ideeën. Ook in zijn eigen familie zijn er muren opgeworpen. Het verleden van zijn grootouders en zijn eigen ouders drukt nog zwaar op het eigen leven van Xavier en beïnvloedt zijn toekomstvisie. Het beslechten van die muren kost trouwens minstens net zo veel moeite als het beslechten van de Berlijnse Muur.

Bij zijn aankomst in Berlijn ziet Xavier een prachtig huis in Jugendstil-stijl staan. Of dit huis er werkelijk staat, blijft de vraag. Het is misschien meer een materialisatie van de beschrijving van het huis van zijn grootouders. Dat huis staat echter in Oost-Pruisen en daar komt Xavier pas enige jaren na de val van de Muur terecht. Het huis heeft een soort boodschap voor hem. Dit deed mij terugdenken aan De schaduw van de wind van Carlos Ruis Zafón (Signatuur – A.W. Bruna). In mijn herinnering is daar ook een huis dat een bepaalde sfeer uitstraalt en een boodschap of waarschuwing wil laten uitgaan.

Ik heb niet de illusie dat ik de (diepere) bedoeling van Brinks helemaal heb ontdekt. Zeker wat het slot betreft heb ik daar mijn eigen invulling aan gegeven. En dat is misschien ook precies wat de schrijver ons toestaat. Geschiedenis is geen statisch, concreet gegeven en geschiedenis is niet alleen maar het verleden. Ook in het hier en nu is de invloed van “toen” voelbaar. Het maakt dat je af en toe ook met een meer afstandelijke blik naar het heden gaat kijken. En dat is zowel beangstigend als geruststellend. Al met al een bijzondere leeservaring.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Uitgeverij De Brouwerij maakte het voor mij mogelijk om De schreeuw van de vlinder te lezen, waarvoor mijn hartelijke dank.

Moderne fabels

Ik heb het druk, erg druk. Of ik maak mij druk, te druk. Hoe dan ook, de laatste tijd heb ik bar weinig gelezen en navenant nog minder geblogd. Het lezen komt er simpelweg niet van. Er ligt een stapeltje recensieboeken naar mij te loeren, stuk voor stuk interessante boeken, maar op de een of andere manier komen ze niet van die stapel af. En mijn beproefde methode om het lezen weer op gang te krijgen, namelijk met een spannende thriller of een echte feelgoodroman, wil dit keer ook niet helpen. Want er is maar weinig tijd en die wil ik zo goed mogelijk besteden, dus ligt “een tussendoortje” niet voor de hand. Al dat wikken en wegen leidt er uiteindelijk toe dat ik nauwelijks iets (uit)lees.

En juist op het moment dat ik dacht: “laat alles ook maar, het wil niet en het lukt niet en ik ga mijzelf niet dwingen, want lezen moet het synoniem blijven van plezier”, juist op dat moment sloeg ik de verhalenbundel Mens vs. Natuur open. Een bundel van twaalf bizarre verhalen van de hand van Diane Cook, mooi vormgegeven in een uitgave van Meridiaan Uitgevers.

Een waarschuwing is hier wel op zijn plaats: het is in ieder geval onmogelijk om maar één verhaal te lezen. Als je eenmaal de smaak van haar schrijfstijl te pakken hebt (en dat duurt echt niet lang!), kun je niet anders dan de hele bundel willen lezen. Zowel qua schrijfstijl als qua inhoud is dit één van de meest indrukwekkende publicaties die ik de laatste tijd gelezen heb. En bij elk nieuw verhaal stonk ik er weer in: het verhaal begint redelijk “normaal”, voortkabbelend, het zou kunnen gaan om je buurman of een collega. En dan opeens, in no-time, zit je in een bizarre, onwerkelijke, beangstigende situatie en ontsnappen is geen optie. Het is niet eng in de zin van horror of sommige fantasy, het enge zit er in dat je voortdurend het gevoel hebt dat dit morgen zomaar in het echt kan gebeuren.

Het zijn twaalf absurde en bizarre verhalen. In elk verhaal is er sprake van strijd, mens tegen natuur maar zeker ook mens tegen mens en mens tegen zichzelf. En ik merkte bij mijzelf dat ik voortdurend werd heen en weer geslingerd tussen empathie en antipathie jegens de hoofdpersoon in elk afzonderlijk verhaal. Want hoe oordeel je over een persoon die zich in zijn eigen huis verstopt in een periode dat de wereld overstroomt. Hij heeft genoeg te eten en te drinken en zorgt er angstvallig voor dat niemand uit het overvolle buurhuis bij hem terecht komt. Eigen belang gaat voor groepsbelang. Maar als dan blijkt dat de groep juist doordat het een groep is, veel sterker blijkt in overleven, wat dan? Hoe moet de eenling dan handelen?

En wat doe je als er een vreemd, alles vermorzelend monster in jouw kantoorpand rondwaart? Ga jij je collega’s helpen om te vluchten of maak jij jezelf als eerste uit de voeten? En als jij als tienjarige jongen overbodig blijkt te zijn? Stap jij dan zonder morren in de Stortkoker? En ga zo maar door. De thema’s liegen er niet om.

Maar bovenal maakt deze bundel indruk door het schrijverstalent van Diane Cook. Een soepel lezende schrijfstijl met mooie beeldspraak en prachtig geconstrueerde zinnen. Een genot om te lezen, ondanks de steeds vreemder en extremer wordende en agressievere verhalen. Ik moest wel af en toe even naar adem happen en het adrenalineniveau laten dalen. Zo bijzonder en bij elk verhaal had ik zoiets: dit moet ik nog eens lezen. Er is het voortdurende gevoel dat er nog veel meer uit de verhalen te halen is. Die extra dimensie vind ik uitermate aantrekkelijk.

Ik mocht deze bundel lezen als “toetje” op het afgelopen lees- en blogseizoen van de leesclub Een perfecte dag voor literatuur. Hartelijk dank voor de uitgever voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar, maar ook grote dank voor het uitgeven. Het is ook typisch een bundel om weer eens nadrukkelijk stil te staan bij de rol en de invloed van een vertaler. Volgens mij kan een vertaler echt het verschil tussen “wel aardig” en “subliem” maken. Ik vind dat Kees Mollema er zeker voor gezorgd heeft dat ik een optimale leeservaring had. Dus vertaler, chapeau!

Over elk verhaal is het een en ander te vertellen, maar natuurlijk is mijn advies dat jij zelf deze bundel moet lezen :). Bij het eerste verhaal (over een vrouw die weduwe is geworden, al haar bezittingen heeft moeten inleveren en nu in een tehuis moet wachten op een nieuwe partner) moest ik terugdenken aan de roman Het verhaal van de dienstmaagd van Margaret Atwood (Prometheus). Deze roman is van een al wat oudere datum, maar de inhoud is nog springlevend. In een totalitair regime leven mannen en vrouwen volgens strakke regels en duidelijke, afgebakende groepen. Elke groep heeft een eigen opdracht en het hele leven staat in het teken van die opdracht. Beklemmend, absurd en realistisch tegelijk. Knap geschreven.

Door dit soort boeken en verhalenbundels weet ik weer waarom ik zo van lezen hou. Gelukkig heb ik binnenkort vakantie. Eens even flink bijslapen en ontspannen, dan komt het vast allemaal weer in orde. En dat is meer dan de hoofdpersonen van Diane Cook en Margaret Atwood kunnen zeggen.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Het risico van zin

Koninginnedag 2009. Weet je het nog? De dag dat een man in een kleine zwarte auto om de een of andere onverklaarbare reden het nodig vond om een rampspoed over Apeldoorn uit te storten door in te rijden op de stoet auto’s met daarin de koninklijke familie. De wereld, althans Nederland, stond even stil.

Op die dag waren mijn lief en ik aan het werk op een festivalterrein in Amsterdam. Een goede vriend van ons heeft een bedrijf in, zeg maar, “licht en geluid” en hij had op die dag een groots muziekfeest in Amsterdam georganiseerd. Ik hielp mee in een werkelijk snikhete caravan van waaruit de verkoop van muntjes voor consumpties en dergelijke plaatsvond. Langzaam maar zeker drong het vreselijke nieuws tot ons door en het feest is die dag niet meer goed op gang gekomen. Het was zo’n berucht moment dat je je realiseert wat er allemaal mis kan gaan bij een dergelijke groot evenement, hoe belangrijk beveiliging is, een noodplan, een goede planning en de juiste mensen. Dat besef heb ik sindsdien vaker gehad bij andere projecten waarbij wij die vriend geholpen hebben (en even afkloppen, bij hem is tot nu toe gelukkig nooit iets echt fout gegaan).

Hier moest ik aan terugdenken tijdens het lezen van Zin (met als ondertitel Mijn maand met Q) van de Nederlandse schrijfster Jackie van Laren (de Boekerij). In deze roman draait het om Nina (als afkorting van Nierika-Namasté) die als 26-jarige jonge vrouw bij het bedrijf van Q (voluit Wessel Quist) gaat werken in de functie van Personal Assistant. Q is een wereldberoemde dj en zijn bedrijf organiseert Moonbeam, dance/trance- & muziekfeesten bij maanlicht. De Nederlandse uitvoering vindt plaats in de proeftijdperiode van Nina en aangezien Q en Nina hebben afgesproken dat de proeftijd in ieder geval niet eerder dan na afloop van 30 dagen zou eindigen, maakt Nina de voorbereidingen en de feestnacht zelf mee.

Bij die voorbereidingen krijgen we een vluchtig kijkje achter de schermen van een dergelijke onderneming. We vliegen mee met Q over de wereld om her en der “zijn ding” te doen en daarmee óf extra financieel budget óf extra promotionele aandacht te krijgen. En je ziet natuurlijk al een eeuwigheid aankomen dat er tijdens het feest iets faliekant mis zal gaan. Deze elementen van het boek spraken mij aan. Naast dit gedeelte is er (natuurlijk) veel aandacht voor de emotionele en fysieke spanning tussen de hoofdpersonen, inclusief erg veel misverstanden, erg veel geld uitgeven, erg veel redelijk eendimensionaal uitgewerkte karakters en bovenal erg veel sex. Alles bij elkaar klinkt dit voor mij als een echte chicklit.

Ik weet inmiddels dat mijn leessmaak meer ligt bij romans die mij tot nadenken aanzetten en een beroep doen op mijn eigen verbeelding. Boeken waarin eigenlijk alles voor mij wordt uitgespeld wat betreft feitelijke ontwikkelingen, emoties, gedragingen en gedachten, kunnen wel heerlijk zijn om even zonder al te veel moeite snel te lezen en een paar uurtjes leesplezier te veroorzaken. Dat is dan ook mijn ervaring met Zin. Niet meer en niet minder. Toen ik het bericht van de uitgever over Zin voorbij zag komen, had ik al wel enige reserve of deze roman bij mij (en dus bij mijn boekenblog) zou passen. Dat heb ik ook aangegeven, maar toch mocht ik een leesexemplaar ontvangen. En ja, dan ga ik het natuurlijk lezen en er over bloggen. Beloofd is beloofd. Dat is ook een leefregel van Nina, wat haar in eerste instantie enige ongemakkelijke ervaringen oplevert 😉

Kortom, Zin is een niet-diepgaande roman over de ontwikkeling van een jonge vrouw, die haar eigen weg in het leven moet zien te vinden en daarbij wordt uitgedaagd om haar grenzen te verleggen. Nina heeft haar ideeën over haar wonderlijke jeugd in een typisch vrijgevochten hippie-gezin. Zij maakt voor zichzelf regels over hoe zij wil leven en hoe haar toekomst er uit moet zien. En als dan haar contact en omgang met Q dwars op die regels komt te staan, maakt dat haar onzeker maar het leidt er ook toe dat zij op een andere manier naar haar jeugd gaat kijken en naar haar liefhebbende, haar altijd onvoorwaardelijk steunende ouders.

Als je houdt van boeken in het genre van Zes maanden zonder van Charlotte de Monchy (de Boekerij), Tot de laatste cent van Erin Duffy (The house of books) en De schilder van Nora Roberts (de Boekerij) en ja, die heb ik zelf ook allemaal gelezen, prima ontspanning maar voor mij niet primair blog-waardig en ik zag pas bij het verzamelen van de plaatjes van de boekomslagen en de linkjes dat er nog twee van dezelfde uitgeverij bij zitten, dan vermoed ik dat jij kan genieten van Zin. En weet je wat dan extra aantrekkelijk (en dus een “risico”) is? Zin is het eerste deel van een trilogie! Deel 2 en deel 3 verschijnen zelfs nog in 2015.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Elke leeservaring is een ervaring. Daarom gaat mijn dank uit naar De Boekerij voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar.